Czym jest gzyms w budownictwie? Definicja, rodzaje i zastosowanie

• Poziomy element architektoniczny wystający przed lico ściany
• Pełni funkcje ochronne i estetyczne
• Występuje w wielu odmianach: wieńczący, międzykondygnacyjny, nadokienny
• Wykonywany z różnorodnych materiałów: kamienia, styropianu, gipsu
• Ma bogatą historię sięgającą starożytności

Gzyms w budownictwie to charakterystyczny element architektoniczny w formie poziomej, wysuniętej przed lico ściany listwy, która pełni zarówno funkcje praktyczne, jak i dekoracyjne. Nazwa ta wywodzi się z języka niemieckiego (Gesims[e]) i bywa również określana jako korona, krajnik, ucios czy plata. Gzymsy stanowią ważny składnik kompozycji architektonicznej, nadający budynkom elegancji i formalności, jednocześnie chroniąc elewację przed niekorzystnym wpływem warunków atmosferycznych.

Wysunięcie gzymsu przed płaszczyznę ściany nie tylko tworzy interesującą grę światła i cienia na elewacji, ale także spełnia praktyczną funkcję odprowadzania wody deszczowej z dala od murów. Ten architektoniczny detal znany był już w starożytności, gdzie stanowił nieodłączny element greckich i rzymskich budowli, a z biegiem wieków ewoluował, przyjmując różnorodne formy w zależności od panującego stylu i lokalnych tradycji budowlanych.

Z punktu widzenia funkcjonalnego, głównym zadaniem gzymsu jest ochrona elewacji przed ściekającą wodą deszczową, co skutecznie zapobiega powstawaniu zacieków i degradacji materiału ściennego. Szczególnie istotne jest to w rejonach o dużych opadach oraz zimowych temperaturach, gdzie naprzemienne zamarzanie i rozmarzanie wody mogłoby prowadzić do przyspieszonej destrukcji fasady. Gzymsy często stanowią również podstawę do montażu systemu rynnowego, co dodatkowo wspomaga proces odprowadzania wody opadowej. W architekturze klasycznej gzymsy występowały jako część entablatury, umieszczanej nad kolumnami lub pilastrami, stanowiąc jednocześnie wizualne zwieńczenie konstrukcji.

We współczesnym budownictwie stosuje się również gzymsy wewnętrzne, które – w przeciwieństwie do zewnętrznych – pełnią przede wszystkim funkcję dekoracyjną, pomagając w optycznym podziale przestrzeni lub maskowaniu połączeń między ścianami a sufitem. Pomimo rozwoju nowoczesnych technologii i materiałów budowlanych, gzymsy nie straciły na znaczeniu i nadal stanowią ważny element zarówno w tradycyjnym, jak i nowoczesnym budownictwie.

Rodzaje gzymsów w architekturze

W zależności od umiejscowienia na elewacji, wyróżnia się kilka podstawowych typów gzymsów, które różnią się nie tylko funkcją, ale również formą i stylem. Gzymsy wieńczące, zwane również głównymi lub koronującymi, stanowią górne zwieńczenie elewacji budynku, zamykając kompozycyjnie całość fasady. Element ten działa jak architektoniczna kropka nad „i”, nadając charakter całej konstrukcji i stanowiąc wizualne zakończenie ściany. Z racji swojego przeznaczenia, gzymsy wieńczące muszą być starannie dobrane do stylu i proporcji budynku, gdyż nieodpowiedni dobór może zaburzyć harmonię całej bryły.

Gzymsy międzykondygnacyjne (kordonowe) pełnią funkcję poziomego podziału elewacji na poszczególne piętra, co pozwala na optyczne zmniejszenie wysokości budynku i nadanie mu bardziej zrównoważonych proporcji. Elementy te są szczególnie popularne w budynkach wielokondygnacyjnych, gdzie pomagają w wizualnym oddzieleniu poszczególnych poziomów i zapobiegają wrażeniu monotonii. Gzymsy międzykondygnacyjne często współgrają z innymi elementami dekoracyjnymi, tworząc spójną kompozycję architektoniczną.

Gzymsy nadokienne i naddrzwiowe (portalowe) stanowią dekoracyjne zwieńczenie otworów okiennych i drzwiowych, chroniąc je jednocześnie przed wodą opadową. Elementy te mogą być bogato zdobione lub mieć prostą, minimalistyczną formę – w zależności od ogólnego stylu budynku. W architekturze klasycznej gzymsy nadokienne często współwystępowały z innymi elementami dekoracyjnymi, takimi jak gzymsy podokienne czy pionowe pilastry, tworząc ozdobną oprawę całego okna.

Materiały i technologie wykonania

Przez wieki materiały używane do produkcji gzymsów ulegały znaczącym zmianom, odzwierciedlając rozwój technologii budowlanych i dostępność surowców. Tradycyjnie gzymsy wykonywano z kamienia naturalnego, takiego jak wapień, piaskowiec czy granit, co zapewniało im wyjątkową trwałość i odporność na warunki atmosferyczne. Kamienne gzymsy, choć kosztowne i trudne w obróbce, do dziś zachwycają swoim klasycznym pięknem i szlachetnością, stanowiąc nieodłączny element zabytkowych budowli. W późniejszych okresach zaczęto stosować również elementy ceramiczne, które oferowały dobrą trwałość przy nieco niższych kosztach produkcji.

Wraz z rozwojem przemysłu budowlanego pojawiły się nowe materiały, które zrewolucjonizowały sposób wykonywania gzymsów, czyniąc je bardziej dostępnymi i łatwiejszymi w montażu. Współcześnie dużą popularnością cieszą się gzymsy wykonane z betonu, styropianu czy kompozytów cementowo-włóknowych (GRC). Gzymsy styropianowe, pokryte specjalistyczną masą sztukatorską i wzmocnione kruszywem kwarcowym oraz żywicą, oferują doskonałą odporność na warunki atmosferyczne przy stosunkowo niskiej masie, co znacząco ułatwia ich montaż. Nowoczesne technologie pozwalają również na tworzenie gzymsów o skomplikowanych profilach i bogatej ornamentyce, które doskonale imitują tradycyjne elementy kamienne czy gipsowe.

Najczęściej zadawane pytania

• Pytanie: Jaka jest główna funkcja gzymsu w budownictwie?
  Odpowiedź: Główną funkcją gzymsu jest odprowadzanie wody deszczowej z dala od ścian budynku, co pomaga chronić elewację przed wilgocią i związanymi z nią uszkodzeniami.
• Pytanie: Jakie są najczęściej spotykane rodzaje gzymsów?
  Odpowiedź: Do najczęściej spotykanych rodzajów należą: gzymsy wieńczące (koronujące), międzykondygnacyjne (kordonowe), cokołowe, nadokienne i naddrzwiowe (portalowe).
• Pytanie: Z jakich materiałów wykonuje się współczesne gzymsy?
  Odpowiedź: Współczesne gzymsy najczęściej wykonywane są ze styropianu, gipsu, betonu lub kompozytów cementowo-włóknowych (GRC), choć w budownictwie zabytkowym i prestiżowym nadal stosuje się gzymsy kamienne.
• Pytanie: Czy gzymsy są stosowane tylko na zewnątrz budynków?
  Odpowiedź: Nie, gzymsy stosuje się również wewnątrz pomieszczeń, gdzie pełnią głównie funkcję dekoracyjną, pomagając w wizualnym podziale przestrzeni lub maskowaniu połączeń między ścianami a sufitem.

ŹRÓDŁO:

• [1]https://dalamand.pl/czym-jest-gzyms/[1]
• [2]https://www.villapoint.pl/co-to-jest-gzyms-w-budownictwie/[2]
• [3]https://www.domoweklimaty.pl/czytelnia/gzyms-co-to-jest/[3]

Definicja i historia gzymsów w architekturze – od starożytności po współczesność

Gzyms to nie tylko ozdobny element architektoniczny – to świadectwo ewolucji budownictwa na przestrzeni wieków. Ten wysunięty przed lico ściany poziomy profil stanowi doskonałe połączenie funkcjonalności z estetyką, co czyni go jednym z najbardziej charakterystycznych detali architektonicznych.

Fascynujące jest to, jak gzymsy ewoluowały przez tysiąclecia, dostosowując się do zmieniających się stylów i technologii budowlanych, a jednocześnie zachowując swoją podstawową funkcję.

Narodziny gzymsu w starożytnej architekturze

Choć pierwsze formy gzymsów możemy odnaleźć już w architekturze egipskiej, to dopiero Grecy i Rzymianie nadali im kształt, który znamy dziś. W architekturze greckiej gzyms (geison) stanowił najwyższą część belkowania, chroniąc fryzy przed działaniem wody. Rzymianie rozwinęli tę koncepcję, dodając do gzymsów ząbki i wsporniki, co nadawało im bardziej dekoracyjny charakter.

Początkowo gzymsy powstawały jako naturalne przedłużenie konstrukcji budynku:

• W budownictwie drewnianym – przez wysunięcie belek stropowych
• W konstrukcjach kamiennych – przez wysunięcie płyty stropowej
• W późniejszych okresach – jako celowo projektowany element dekoracyjny

Średniowiecze i renesans – gzyms jako symbol statusu

Gotyckie gzymsy charakteryzowały się prostotą i funkcjonalnością – często były podcięte pod kątem 45° z rowkiem odprowadzającym wodę. Prawdziwy rozkwit gzymsów nastąpił jednak w renesansie, gdy architekci florenccy wprowadzili tzw. gzymsy okapowe – mocno wysunięte, plastycznie ukształtowane elementy wieńczące pałace. W tym okresie gzymsy stały się nie tylko elementem praktycznym, ale również symbolem statusu i bogactwa.

Renesansowi architekci często rywalizowali między sobą, tworząc coraz bardziej wyszukane formy gzymsów, co doprowadziło do powstania prawdziwych dzieł sztuki na fasadach budynków.

Od baroku do współczesności – ewolucja formy

Barok przyniósł gzymsom najbardziej rozbudowane formy – często przerywane i gierowane (wyłamywane), tworząc dynamiczne kompozycje na elewacjach. Z kolei neoklasycyzm oznaczał powrót do form stosowanych w czasach rzymskich, z ich harmonią i równowagą.

Interesujące jest to, że od XIX wieku większą wagę zaczęto przywiązywać do formy gzymsu niż do materiału, z którego był wykonany. Pojawiły się gzymsy z tynku i metalu, a później z betonu i żelbetu. Współczesne budownictwo często stosuje gzymsy o prostych, minimalistycznych formach, wykonane z lekkich materiałów jak styropian czy kompozyty, które doskonale imitują tradycyjne elementy kamienne.

Gzymsy jako świadectwo czasów

Studiując historię gzymsów, możemy prześledzić nie tylko zmiany w estetyce architektonicznej, ale również rozwój technologii budowlanych i materiałów. Każda epoka pozostawiła swój charakterystyczny ślad w formie i funkcji gzymsów, czyniąc je fascynującym elementem studiów nad historią architektury.

Rodzaje gzymsów zewnętrznych i wewnętrznych – podział i charakterystyka

Gzymsy, jako element architektoniczny, występują w różnorodnych formach i spełniają odmienne funkcje w zależności od ich umiejscowienia. Podstawowy podział gzymsów opiera się na ich lokalizacji – wyróżniamy gzymsy zewnętrzne (elewacyjne) oraz wewnętrzne. Każda z tych kategorii posiada własną, szczegółową klasyfikację, która odzwierciedla zarówno ich funkcję praktyczną, jak i dekoracyjną.

To właśnie różnorodność form i zastosowań gzymsów sprawia, że są one tak uniwersalnym elementem w architekturze, pasującym zarówno do klasycznych jak i nowoczesnych budynków.

Klasyfikacja gzymsów zewnętrznych

Gzymsy zewnętrzne pełnią podwójną funkcję – chronią elewację przed opadami atmosferycznymi oraz nadają budynkowi charakterystyczny wygląd. W zależności od umiejscowienia możemy wyróżnić:

• Gzymsy wieńczące (koronujące) – zamykają kompozycyjnie całość fasady, stanowiąc jej górne zwieńczenie
• Gzymsy międzykondygnacyjne (kordonowe) – dzielą elewację na poszczególne piętra, optycznie zmniejszając wysokość budynku
• Gzymsy cokołowe – oddzielają cokół od właściwej ściany elewacyjnej, często stanowiąc wizualną podstawę budynku
• Gzymsy nadokienne i naddrzwiowe (portalowe) – chronią otwory przed wodą opadową i jednocześnie je dekorują
• Gzymsy podokienne – biegnące pod oknami, często łączone z parapetami zewnętrznymi

Szczególnie popularne w nowoczesnym budownictwie stały się gzymsy nadokienne, które dodają eleganckiego charakteru nawet prostym, minimalistycznym bryłom budynków. Odpowiednio dobrany gzyms potrafi całkowicie odmienić wygląd elewacji, wprowadzając rytm i głębię tam, gdzie wcześniej dominowała monotonia płaskich powierzchni.

Charakterystyka gzymsów wewnętrznych

Gzymsy wewnętrzne, w przeciwieństwie do zewnętrznych, pełnią głównie funkcje dekoracyjne oraz optyczne. Pomagają w wizualnym podziale przestrzeni i często maskują połączenia między różnymi elementami konstrukcyjnymi. Najczęściej spotykane rodzaje to:

Gzymsy sufitowe, znane również jako fasety lub sztukaterie przysufitowe, stanowią ozdobne przejście między ścianą a sufitem. Mogą mieć formę prostą lub bogato zdobioną, w zależności od stylu wnętrza. Gzymsy ścienne dzielą przestrzeń ściany, często imitując tradycyjne boazerie czy panele.

Warto wspomnieć o gzymsach oświetleniowych, które zyskują na popularności we współczesnym projektowaniu wnętrz. Ten rodzaj gzymsów nie tylko zdobi pomieszczenie, ale również tworzy efektowne możliwości ukrytego oświetlenia, nadając wnętrzom niepowtarzalny charakter i ciepłą atmosferę. Gzymsy dekoracyjne przy kominkach, meblach czy niszach stanowią dopełnienie eleganckiego wystroju, nawiązując do klasycznych wzorców architektonicznych.

Dobór gzymsów do stylu architektury

Przy wyborze odpowiedniego rodzaju gzymsu kluczowe znaczenie ma styl architektoniczny budynku. W klasycznej architekturze sprawdzą się bogato zdobione gzymsy wieńczące i międzypiętrowe, natomiast w nowoczesnych projektach lepiej prezentują się proste, geometryczne formy.

Materiał wykonania gzymsu powinien również korespondować z charakterem budynku – od tradycyjnego kamienia czy cegły, po nowoczesne kompozyty i styropian pokryty specjalną powłoką ochronną. Wybierając gzymsy wewnętrzne, warto kierować się nie tylko względami estetycznymi, ale również praktycznymi – niektóre rodzaje mogą optycznie powiększać lub zmniejszać przestrzeń, co jest istotne przy projektowaniu wnętrz.

Funkcje praktyczne i dekoracyjne gzymsów w budownictwie

Gzymsy to niezwykłe elementy architektoniczne, które harmonijnie łączą w sobie walory estetyczne z praktycznymi rozwiązaniami. Ich wielofunkcyjność sprawia, że pozostają niezmiennie popularne zarówno w tradycyjnym, jak i nowoczesnym budownictwie. Choć wielu z nas może kojarzyć gzymsy wyłącznie z ozdobami na fasadach zabytkowych kamienic, ich zastosowanie jest znacznie szersze.

Praktyczne zastosowanie gzymsów

Podstawową i najważniejszą funkcją praktyczną gzymsów jest ochrona elewacji przed wodą deszczową. Dzięki swojemu wysuniętemu kształtowi, gzymsy skutecznie odprowadzają wodę z dala od fasady budynku, co zapobiega powstawaniu nieestetycznych zacieków oraz degradacji materiału ściennego.

Wysunięcie gzymsu przed płaszczyznę ściany tworzy nie tylko ciekawą grę światła i cienia, ale przede wszystkim spełnia funkcję praktyczną, kierując wodę opadową z dala od murów. Jest to szczególnie istotne w regionach o dużych opadach oraz zmiennych temperaturach, gdzie cykle zamrażania i rozmrażania mogłyby przyspieszać zniszczenie fasady.

Do najważniejszych funkcji praktycznych gzymsów możemy zaliczyć:

• Odprowadzanie wody deszczowej od elewacji
• Ochrona okien i drzwi przed zalaniem
• Stanowienie podstawy do montażu systemu rynnowego
• Maskowanie połączeń między różnymi materiałami budowlanymi
• Zwiększenie trwałości konstrukcji budynku

Dekoracyjna rola gzymsów

Poza funkcją ochronną, gzymsy pełnią niezwykle ważną rolę estetyczną w kształtowaniu wyglądu budynku. Mogą one całkowicie odmienić charakter fasady, nadając jej elegancji i formalności. Dobrze zaprojektowany gzyms potrafi zrównoważyć proporcje budynku, wprowadzić harmonijny rytm i podkreślić jego wyjątkowość.

W zależności od stylu architektonicznego, gzymsy mogą przybierać różnorodne formy – od prostych, geometrycznych linii w budynkach modernistycznych po bogato zdobione elementy w klasycznych rezydencjach. Gzyms może być dopasowany do ściany kolorystycznie lub skontrastowany z nią, co daje zupełnie inny efekt wizualny i pozwala na tworzenie niebanalnych kompozycji architektonicznych.

Gzymsy jako elementy kształtujące przestrzeń

Warto zauważyć, że gzymsy mają również zdolność do optycznego zmieniania proporcji budynku. Poziome gzymsy międzykondygnacyjne mogą wizualnie zmniejszyć wysokość budynku i nadać mu bardziej zrównoważone proporcje. Z kolei pionowe elementy sztukatorskie w połączeniu z gzymsami tworzą ramy okienne lub drzwiowe, które przyciągają wzrok i budują harmonijną kompozycję.

We wnętrzach budynków gzymsy przysufitowe (fasety) nie tylko stanowią eleganckie przejście między ścianą a sufitem, ale potrafią również optycznie powiększyć przestrzeń i dodać jej przytulności. W nowoczesnym projektowaniu wnętrz coraz częściej stosuje się również gzymsy oświetleniowe, które oprócz walorów dekoracyjnych tworzą możliwości ukrytego, nastrojowego oświetlenia pomieszczeń.

Materiały i metody wykonania gzymsów w nowoczesnym budownictwie

Nowoczesne budownictwo oferuje szeroki wachlarz materiałów do produkcji gzymsów, które łączą w sobie lekkość, trwałość i estetykę. Najpopularniejszym materiałem jest styropian EPS-200, który zrewolucjonizował sposób wykonania gzymsów elewacyjnych. Elementy te pokrywa się specjalną masą utwardzającą z dodatkiem kwarcu, co zapewnia im wysoką odporność na warunki atmosferyczne przy zachowaniu niewielkiej wagi.

Dzięki nowoczesnym technologiom produkcji, gzymsy styropianowe doskonale imitują tradycyjne elementy kamienne czy gipsowe, jednocześnie będąc znacznie łatwiejsze w montażu.

Popularne materiały współczesnych gzymsów

W dzisiejszym budownictwie, poza styropianem, wykorzystuje się również:

• Poliuretan – idealny do gzymsów wewnętrznych i listew oświetleniowych LED
• Polimerobeton – stosowany głównie w gzymsach mostowych, łączący trwałość betonu z zaletami polimerów
• Kompozyty cementowo-włóknowe (GRC) – lekkie i wytrzymałe, pozwalające na tworzenie skomplikowanych profili
• Pianki poliuretanowe pokryte folią PVC – nowoczesne rozwiązanie dla wnętrz

Technologia montażu współczesnych gzymsów

Montaż gzymsu styropianowego to proces wymagający precyzji, ale znacznie prostszy niż w przypadku tradycyjnych materiałów. Zaczyna się od dokładnego pomiaru i wyznaczenia linii montażowej na elewacji. Następnie elementy przycina się na odpowiednią długość, często używając skrzynki uciosowej do uzyskania idealnych kątów 45 stopni na łączeniach.

Klej montażowy nanosi się zazwyczaj metodą zygzakowatą, co zapewnia lepsze przyleganie gzymsu do podłoża i minimalizuje ryzyko odspojenia. Po zamontowaniu wszystkich elementów, szczeliny wypełnia się masą szpachlową, a całość maluje farbą elewacyjną dla ujednolicenia koloru i dodatkowej ochrony.

Współczesne metody wykonania gzymsów sprawiły, że ten klasyczny element architektoniczny stał się dostępny dla szerokiego grona inwestorów. Łatwość montażu, mniejszy ciężar i doskonałe właściwości estetyczne sprawiają, że gzymsy nadal pozostają ważnym elementem kształtującym charakter budynków, skutecznie łącząc tradycję z nowoczesnością.